استناد به آیه 102 سوره الصافات جهت اثبات حجیت خواب

دارالهدایه| از جمله آیاتی که جریان احمد همبوشی جهت اثبات حجیت خواب در شناخت حجت الهی به آن استدلال می‌کنند،
آیات شریفه سوره صافات است که در این نوشتار به نقد آن اشاره خواهد شد.

آیات قرآن در اثبات خواب

مدعای مد نظر اتباع آیات شریفه ذیل است:

 «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي
إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ؛ و وقتى با او به جايگاه سعى رسيد گفت اى پسرك من من در خواب [چنين] مى ‏بينم كه تو
را سر مى برم پس ببين چه به نظرت مى ‏آيد گفت اى پدر من آنچه را مامورى بكن ان شاء الله مرا از شكيبايان خواهى يافت» (الصافات، ۱۰۲).
«فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ؛ پس وقتى هر دو تن دردادند [و همديگر را بدرود گفتند] و [پسر] را به پيشانى بر خاك افكند» (الصافات، ۱۰۳).
وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ؛ او را ندا داديم كه اى ابراهيم» (الصافات، ۱۰۴).
قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ؛ رؤيا[ى خود] را حقيقت بخشيدى ما نيكوكاران را چنين پاداش مى‏ دهيم» (الصافات، ۱۰۵).

محتوا: این آیات پیرامون خواب حضرت ابراهیم علیه السلام مبنی بر سر بریدن فرزند عزیزش برای خدا می باشد.

نکات مهم آیات

نکات مهمی در این آیات وجود دارد، از جمله:

الف) خواب حضرت ابراهیم

هنگامی که حضرت ابراهیم علیه السلام این خواب را با فرزند خود مطرح کرد او پاسخ نداد پدر جان آنچه در خواب
دیده ای انجام بده بلکه گفت:‌ آنچه بدان امر می شوی را انجام بده:                                                                 

حَدَّثَنَاأَحْمَدُ بْنُ اَلْحَسَنِ اَلْقَطَّانُ قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ اَلْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ
عَنْ أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ مَعْنَى قَوْلِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنَا اِبْنُ اَلذَّبِيحَيْنِ
قَالَ يَعْنِي إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ اَلْخَلِيلِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ عَبْدَ اَللَّهِ بْنَ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ أَمَّا إِسْمَاعِيلُ فَهُوَ اَلْغُلاَمُ اَلْحَلِيمُ اَلَّذِي بَشَّرَ اَللَّهُ
بِهِ إِبْرَاهِيمَ فَلَمّٰا بَلَغَ مَعَهُ اَلسَّعْيَ قٰالَ يٰا بُنَيَّ إِنِّي أَرىٰ فِي اَلْمَنٰامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مٰا ذٰا تَرىٰ قٰالَ يٰا أَبَتِ  اِفْعَلْ مٰا تُؤْمَرُ وَ لَمْ يَقُلْ
لَهُ يَا أَبَتِ  اِفْعَلْ مَا رَأَيْتَ…

الخصال،ج:۱،ص:۵۵

دستور به ذبح                                           

همچنان‌که خود حضرت ابراهیم نیز به فرزندش فرمود: خداوند به من امر نموده که تو را ذبح کنم:

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ اَلْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدَوَيْهِ بْنِ عَامِرٍ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ
بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ وَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ يَذْكُرَانِ: …قَالَ رَبُّكَ يَعْلَمُ
أَيْنَ هُوَ يَا بُنَيَّ أَنْتَ وَ اَللَّهِ هُوَ إِنَّ اَللَّهَ قَدْ أَمَرَنِي  بِذَبْحِكَ..

الکافي،ج۴، ص ۲۰۷

و این بیان به وضوح می‌رساند که خواب پیامبران یکی از اقسام وحی بوده که شیطان در آن راه نداشته است و ایشان
موظف بوده اند طبق آن عمل نمایند یا خبری را به مردم برسانند.

همچنان‌که خداوند در پایان آیه می فرمایند که ابراهیم به خواب خود جامه عمل پوشاند و ما اینچنین نیکوکاران را پاداش
می دهیم؛ در حالیکه اگر خواب وی امر خدا نبود و او به غیر امر خدا عمل کرده بود نیکوکار نامیده نمی شد، زیرا در منطق قرآن،
کسی نیکوکار است که به اوامر خدا عمل نماید.‏

ب) چندین رویا

از تعبیر «إنی أری» که فعل مضارع می باشد چنین برداشت می شود که حضرت ابراهیم علیه السلام چند مرتبه این خواب
را دیده و حتی در بعضی تفاسیر اهل سنت ذکر شده که ایشان سه مرتبه آن خواب را دیده است.

ج) رویای بدون تعبیر

خواب حضرت ابراهیم علیه السلام دارای تعبیر نبوده و دقیقاً آنچه را دیده بود انجام داد. حال سوال مهم اینست که معیار
تشخیص اینکه کدام خواب دارای تعبیر و کدام خواب بی نیاز از تعبیر است چیست؟ در این باره هیچ بیانی در روایات بیان
نشده، لذا تنها حضرات معصومین علیهم السلام هستند که می دانند چه خوابی دارای تعبیر است و چه خوابی بی نیاز از تعبیر می باشد.
از طرفی اگر خواب حضرت ابراهیم علیه السلام دارای تعبیر نبوده، پس چطور آنچه در خواب دیده بود رخ نداد و فرزند ایشان ذبح
نشد و عوض او گوسفندی ذبح گشت؟
جواب این سوال اینست که ظاهراً حضرت ابراهیم علیه السلام در خواب دید مشغول ذبح کردن فرزند خویش است نه اینکه
سر بریدن کامل او را دیده باشد، و دقیقاً همان را که دیده بود رخ داد  و ایشان مشغول ذبح فرزند خویش شد اما چاقو نبرید و فرمان
جدید خداوند مبنی بر ذبح گوسفند نازل گشت.

صدایی در خواب

غیر از این‌که در روایتی آمده که حضرت ابراهیم علیه السلام صدایی در خواب شنید که فرزندت را برای خدا ذبح کن و سپس صورت آن پسری که باید ذبح شود نشان داده شد نه اینکه خود ذبح کردن را در خواب دیده باشد: 

«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ اَلْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدَوَيْهِ بْنِ عَامِرٍ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ
بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ وَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ يَذْكُرَانِ:… فَأَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ يَذْبَحَ ابْنَهُ
وَ قَدْ رَأَى فِيهِ شَمَائِلَهُ وَ خَلَائِقَه…»

الکافي، ج۴،ص۲۰۷

و با توجه به این حدیث، مراد قرآن از اینکه می گوید: ابراهیم علیه السلام خواب دید
فرزندش را ذبح می کند، شنیدن امر و دیدن
صورت فرزند در خواب است، مگر این‌که قائل به تعدد خواب ایشان شویم.