استناد به آیه 43 سوره أنفال جهت اثبات حجیت خواب

دارالهدایه| از جمله آیاتی که جریان احمد همبوشی جهت اثبات حجیت خواب در شناخت حجت الهی به آن استدلال
می‌کنند، آیات شریفه سوره انفال است؛ در این مقاله نقد این ادعا مورد بررسی قرار می گیرد.

اثبات خواب در آیات قرآن

آیات مورد استناد این جریان آیات شریفه ذیل است:

 «إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلًا وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلَكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ
الصُّدُورِ؛ و [یاد کن] هنگامی را که خدا دررؤیاهای مکرّرت [نفراتِ] آنان را [که بر ضد تو و اهل ایمان تصمیم
به جنگ داشتند] به تو اندک و ناچیز نشان داد [تا آن را برای یارانت بیان کنی]؛ و اگر آنان را بسیار و زیاد
نشان می داد، شما [ای یاران پیامبر!] قطعاً سست می شدید و در کار جنگ نزاع و اختلاف می کردید، ولی
خدا شما را [با آگاه شدن از رؤیای پیامبر، از سستی و اختلاف] رهایی بخشید؛ زیرا او به آنچه در سینه هاست، داناست» (الأنفال، ۴۳).

توضیح ادعا

این آیه در رابطه با جنگ بدر است که خداوند در عالم خواب، تعداد لشکر مشرکان را به پیامبر صلی الله علیه و آله کم
نشان دادند و ایشان نیز همین را به اصحاب خود فرمودند و روحیه آن‌ها برای جنگ با مشرکان تقویت شد

توضیح آن‌که:‌ وقتی مسلمین برای مصادره کاروان تجاری قریش رهسپار گشتند، قریش خبردار شد و مسیر
کاروان را منحرف ساخت و در عوض، لشکری که از نظر تعداد،‌ سه برابر مسلمین بود را به جنگ آن‌ها فرستاد.
مسلمین شب را در راه خوابیدند و پیامبر صلی الله علیه و آله در رؤیا تعداد لشکر قریش را کم دیدند و فردا به اصحاب خبر دادند.

خواب پیامبر

اِبْنُ عَبَّاسٍ: فِي قَوْلِهِ كَمٰا أَخْرَجَكَ رَبُّكَ إِنَّ اَلصَّحَابَةَ فَزِعُوا لَمَّا فَاتَ عِيرُ أَبِي سُفْيَانَ وَ أَدْرَكَهُمْ  اَلْقِتَالُ فَبَاتُوا لَيْلَتَهُمْ فَحَلُمُوا
وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ مَاءٌ فَوَقَعَتِ اَلْوَسْوَسَةُ فِي نُفُوسِهِمْ لِذَلِكَ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ اَلْمَطَرَ قَوْلُهُ إِذْ يُغَشِّيكُمُ اَلنُّعٰاسَ فَرَأَى اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ
وَ آلِهِ فِي مَنَامِهِ قِلَّةَ قُرَيْشٍ قَوْلُهُ إِذْ يُرِيكَهُمُ اَللّٰهُ فِي مَنٰامِكَ قَلِيلاً فَلَمَّا اِلْتَقَى اَلْجَمْعَانِ اِسْتَحْقَرَ كُلُّ جَيْشٍ صَاحِبَهُ…

المناقب، ج:۱،ص:۱۴۱

«معناه یریکهم الله في نومك قلیلاً لتخبر المؤمنین بذلك فیجترءوا علی قتالهم و هو قول أکثر المفسرین»

بحار الأنوار، ج۱۹، ص٢٣۴

نکته مهم

در اینجا ذکر دو نکته ضروری است:‌ 

یکی این‌که: طبق ظاهر آیه، خوابی که پیامبر صلی الله علیه و آله دیده اند دارای تعبیر بوده و آن این‌که عده دشمن
از نظر روحیه و نداشتن هدفِ متعالی در جنگ کم است نه از نظر تعداد نفرات. 

دوم این‌که: چون خواب انبیاء علیهم السلام در حکم وحی است و ابهام و اشتباه در وحی امکان ندارد، شخص پیامبر
صلی الله علیه و آله از واقعیت آن خواب آگاه بوده اند اما تکلیفشان این بوده که همان چه دیده اند را برای اصحاب تعریف کنند نه تعبیرش را.

«ولا يجوز أن يلهمه اعتقادا للشئ على خلاف ما هو به، لان ذلك يكون جهلا لا يجوز أن يفعله الله سبحانه»

بحار الأنوار، ج١٩، ص٢٣۴

نکات آیه قرآن

نکاتی که در این آیه وجود دارد اینست که:

الف: قرآن رخداد این خواب پیامبر صلی الله علیه و آله را به خود خداوند نسبت داده:‌ «يُرِيكَهُمُ اللَّهُ»، و این می رساند خواب
پیامبر صلی الله علیه و آله وحی گونه بوده است.

ب: بعضی از خواب های انبیاء علیهم السلام دارای تعبیر بوده نه صریح در موضوع، اما ایشان تعبیرش را هم می دانسته اند.

ج: نکته دیگر آن است که مسلمانان صدر اسلام به این امر عادت داشته و می دانستند خواب‌های نبوی دستورات الهی
است و روی خواب‌های پیامبر صلی الله علیه و آله بحث و برنامه ریزی می کردند، زیرا این آیه می‌گوید اگر نفرات دشمن
در خواب پیامبر زیاد بود، شما پس از شنیدن خواب ایشان سست می شدید و به جنگ نمی رفتید و پیروزی در جنگ بدر
را از دست می دادید: «وَ لَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ».